Yenileme Fonu
İşletme aktifinde bulunan amortismana tabi bir maddi duran varlığın satışından elde edilen kazancın (satış kârının) yeni yatırım giderlerinin karşılanması maksadıyla pasifte bir fon hesabına alınmasıdır.
Yenileme fonu ile vergi ertelemesi yapmak mümkün olmaktadır.
Yenileme fonu Vergi Usul Kanunu’nda “Amortismana Tabi Malların Satılması” başlıklı 328 nci maddede düzenlenmiştir.
Ayrıca Vergi Usul Kanunu 329 ncu maddede afetler yüzünden tamamen veya kısmen ziyaa uğrayan amortismana tabi iktisadi kıymet için alınan sigorta tazminatının iktisadi kıymetin net değerinden (bir başka ifadeyle; amortisman ayrılmış ise ayrılmış amortismanlar iktisadi kıymetin değerinden düşüldükten sonra kalan değerden) fazla ise bu fazla kısım yenileme fonu olarak kullanılabilir.
Vergi Usul Kanunu 328 nci maddeye bakalım;
Madde 328 : Amortismana tabi iktisadi kıymetlerin satılması halinde alınan bedel ile bunların envanter defterinde kayıtlı değerleri arasındaki fark kar ve zarar hesabına geçirilir. İşletme hesabı esasında defter tutan mükelleflerle serbest meslek kazanç defteri tutan mükellefler bu farkı defterlerinde hasılat veya gider kaydederler.
Amortisman ayrılmış olanların değeri ayrılmış amortismanlar düşüldükten sonra kalan meblağdır.
Devir ve trampa satış hükmündedir.
şu kadar ki, satılan iktisadi kıymetlerin yenilenmesi, işin mahiyetine göre zaruri bulunur veya bu hususta işletmeyi idare edenlerce karar verilmiş ve teşebbüse geçilmiş olursa bu takdirde, satıştan tahassül eden kar, yenileme giderlerini karşılamak üzere, pasifte geçici bir hesapta azami üç yıl süre ile tutulabilir. Her ne sebeple olursa olsun bu süre içinde kullanılmamış olan karlar üçüncü yılın vergi matrahına eklenir. Üç yıldan önce işin terki, devri veya işletmenin tasfiyesi halinde bu karlar o yılın matrahına eklenir.
Yukarıdaki esaslar dahilinde yeni değerlerin iktisabında kullanılan kar, yeni değerler üzerinden bu kanun hükümlerine göre ayrılacak amortismanlara mahsup edilir. Bu mahsup tamamlandıktan sonra itfa edilmemiş olarak kalan değerlerin amortismanına devam olunur.”
Amortisman Ayrılmayan Duran Varlığın Satış Kârı Yenileme Fonu Olmaz
Şimdi ifade etmeye çalışacağım hususların muhasebe ve muhasebeciler açısından çok önemli olduğunu düşünüyorum.
Vergi Usul Kanunu 328 nci maddeyi (maddenin son paragrafını) okuduğumuzda şunları anlıyoruz;
Yenileme fonu olarak pasifte bir fon hesabına alınan sabit kıymet satış kârı, ancak satışı yapılan iktisadi varlığın yerine alınacak iktisadi varlıktan ayrılacak amortismanlara mahsup edilebilecektir.
Yenileme fonu ayırmak için ancak bilanço esasına göre muhasebe defteri tutulması gerekmektedir.
Burada yenileme fonu ayrılabilmesi için şu hususları da ayrıca belirtmek gerekmektedir;
– Satılan maddi duran varlığın yenilenme zarureti olmalı ve bu yenilemeye işletme yönetiminin karar vermiş olması gerekmekte,
– Fonun, yenileme fonu olmasını göz önüne aldığımızda satılan maddi duran varlığın yerine alınacak varlığın da aynı neviden olması gerekmekte.
Burada aynı neviden olması gerektiğini söylerken şunu söylemek istiyorum; satın alınan varlık satılan varlığın yaptığı işlevi yerine getirmeli.
Çok önemli olduğunu düşündüğüm bir hususu muhasebeci arkadaşlarım ile paylaşmak istiyorum.
İşletmenin aktifinde bulunan, fakat amortismana tabi olmayan bir duran varlığın satışından elde edilen satış kârı yenileme fonu olarak kullanılamaz.
Hemen örnek vereyim, işletme aktifindeki bir arsanın satışından elde edilen satış kârı yenileme fonu olarak kullanılamaz.
Neden çünkü arsa üzerinden amortisman ayrılamaz. Vergi Usul Kanunu 314 ncü maddeye baktığımızda boş arazi ve boş arsaların amortismana tabi olmadığını görüyoruz.
Bir diğer başka husus yenileme fonu olarak pasifte bir fon hesabına alınan tutar, bu hesapta ancak üç yıl durabilir. Üç yıl içinde kullanılmayan fon hesabına aktarılmış duran varlık satış kârının üçüncü yılın vergi matrahına eklenmesi gerekiyor.
Gelecek yazıda yenileme fonunun muhasebeleştirilmesini Vergi Usul Kanunu ve Muhasebe Standartları açısından incelemeye çalışacağım.
VOLKAN KARA
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir