Zayi Mal Nedir?
İşletme stoklarında bulunan malların bazen zayi olabildiğini hepimiz biliyoruz herhalde. Bu durumda muhasebeci olarak ne yapmak gerekiyor ? Bu yazıda bu konuyu incelemeye çalışacağım.
Önce zayi olmak nedir ona bakalım, Türk Dil Kurumu’nun sitesinde güncel Türkçe sözlüğünde “zayi” kelimesini aradığınızda şu anlamlara geldiğini görüyorsunuz;
1- İsim olarak ; kaybolma, yitme.
2- Sıfat olarak ; kayıp, yok olmuş, elden çıkmış, mahvolmuş, işe yaramayan, yararsız boş.
Bu anlamlardan şu anlaşılıyor, zayi olan mal fiziki olarak yok olmuş demektir.
Zayi kelimesi anlamı üzerinde neden bu kadar duruyorum, Vergi Usul Kanunu (VUK) 278 nci maddesinde yer alan “Kıymeti Düşen Mallar” arasındaki farkı açıklayabilmek için.
VUk 278 nci maddede yangın, deprem ve su basması gibi afetler yüzünden ya da bozulma, çürüme, kırılma, çatlama, paslanma gibi nedenlerle kıymet kaybına uğrayan emtiadan bahsedilmekte ve bunların emsal bedeli ile değerleneceği ifade edilmektedir.
VUK 278 nci madde şöyle ;
Buraya kadar şunu anlıyoruz zayi olan mal yok olmuştur, kıymeti düşen mal ise değer kaybına uğramıştır.
Yani bir malın zayi olması ile değer kaybına uğraması ayni şey demek değildir.
Çalınan mallar zayi olur
Örnek verecek olursak bir malın çalınması, yanması, sel sularına kapılması, deprem nedeniyle toprak altında kalması ve benzeri sebeplerle yok olması, kaybolması, yitmesi, bir kaza nedeniyle işe yaramaz hale gelmesi o malın zayi olduğunu göstermektedir.
Fakat fiziken yok olmayan ancak bazı nedenlerle değeri düşen hatta sıfır olan, satılamayacak hale gelen malları zayi mal olarak değerlendirmek yanlış olacaktır. Bunları kıymeti düşen mallar olarak değerlendirmek gerekecektir.
Zayi olma iki şekilde olabilmektedir;
A) Sel, deprem, yangın gibi afetler ile zayi olma,
B) Çalınma, kaybolma, kaza gibi nedenlerle zayi olma.
Bu ayırımı neden yapıyorum? Çünkü bu ayırım zayi olan malın katma değer vergisinin indirilebilmesi ve muhasebe açısından giderleştirilebilmesi için önemli.
Zayi Olan Malın KDV’si İndirilebilir mi?
Zayi olan malın katma değer vergisi ne olacak ? Bu soruya cevabı Katma Değer Vergisi (KDV) 30 ncu maddesi vermekte.
KDV 30 ncu maddede indirilemeyecek katma değer vergisi maddeler halinde sayılmakta.
30 ncu maddenin c fıkrasına göre;
“Deprem, sel felaketi ve Maliye Bakanlığının yangın sebebiyle mücbir sebep ilân ettiği yerlerdeki yangın sonucu zayi olanlar hariç olmak üzere, zayi olan mallara ait katma değer vergisi,” indirilemez.
Görüldüğü gibi bir mal ancak deprem, sel felaketi ve Maliye Bakanlığı’nın yangın sebebiyle mücbir sebep ilân ettiği yerlerdeki yangın sonucu zayi olursa katma değer vergisi indirilebilir. Bu durumların dışında zayi olan malların katma değer vergisinin indirilmesi mümkün değildir.
Bir başka ifadeyle çalınma, kaza ya da kaybolma nedeniyle zayi olan malların katma değer vergisi indirilemez.
Zayi Olan Mal Nasıl Giderleştirilebilir?
Hemen şunu söyleyeyim, bir malın zayi olma şekli giderleştirebilme ya da gider yazamama durumunu göstermektedir.
Çalınma, kaybolma şeklinde zayi olan malların gider ya da zarar yazılması mümkün değil, çalınma ve kaybolma haricinde zayi olan mallar için karşılık ayırarak muhasebede giderleştirilmesi mümkün.
Vergi Usul Kanunu 288 nci maddeye uygun olarak karşılık ayrılarak giderleştirilebilir.
Vergi Usul Kanunu 288 nci madde şöyle ;
Zayi Olan Ürünlerin Giderleştirilmesi
Burada yeri gelmişken Kocaeli Vergi Dairesi Başkanlığı tarafından zayi olan ürünlerin giderleştirilmesi hakkında verilmiş bir özelgeden bahsetmek istiyorum.
Özelgenin tarihi 27/08/2012, sayısı B.07.1.GİB.4.41.15.02-105[VUK 278-2012/11]-196, başlığı Zayi olan ürünlerin giderleştirilmesi hk.
Ticari araç kazasında zayi olan mallar
Özelgede, şirket aracı ile yapılan kazada zayi olan mallara ait yüklenilmiş katma değer vergisinin indirilemeyeceği, kazanın meydana geldiği döneme ilişkin verilecek katma değer vergisi beyannamesinde “İlave Edilecek KDV” satırına yazılarak düzeltilmesi ve bu verginin gelir ve kurumlar vergisi yönünden gider veya maliyet olarak dikkate alınması ifade ediliyor.
Yine kaza sonucu zayi olan malların Vergi Usul Kanunu 267 nci maddeye göre takdir komisyonunca takdir edilen emsal bedeli ile değerlenmesi, bu bedel ile kayıtlı değeri arasındaki farkın kurum kazancının tespitinde gider olarak dikkate alınmasının mümkün olduğu belirtiliyor.
Ayrıca zayi olan mallar için sigortadan bir tazminat alınması halinde, alınan tazminat ile zayi olan malın net defter değeri arasındaki müspet farkın gelir hesaplarına alınması gerektiği ifade ediliyor.
Sigorta tazminatı konusuyla ilgili Vergi Usul Kanunu 330 ncu madde şöyle ;
İşletme hesabı esasında tutulan defterde bu tazminat hasılat kaydedilir.“
Zayi Olan Malların Muhasebeleştirilmesi
Muhasebe kayıtlarını karşılık ayırarak giderleştirme ve gider yazamama olmak üzere ayrı ayrı göstereceğim.
1- Zayi olan mal için karşılık ayırarak muhasebeleştirilmesi ;
Çalınma, kaybolma, kaza gibi nedenler dışında örneğin deprem nedeniyle zayi olan ₺ 5.000 tutarında bir ticari malın emsal değerinin sıfır olarak belirlendiğini varsayalım.
İlk kayıt bu malı ticari stoklardan çıkarmak olacaktır ;
———————————————– …/…/….———————————————-
157 DİĞER STOKLAR……………..5.000,00
……………………………………………………. 153 TİCARİ MALLAR……5.000,00
Zayi olan malın diğer stoklara alınması.
—————————————– / —————————————-
İkinci kayıt bu mal için karşılık ayırmak olacak ;
—————————————– …/ …/….—————————————
654. KARŞILIK GİDERLERİ…….5.000,00
…………………. 158 STOK DEĞER DÜŞÜKLÜĞÜ KARŞILIĞI….5.000,00
Zayi olan mal için karşılık ayrılması.
—————————————— / —————————————–
Zayi olan malın giderleştirilmesi için muhasebe kaydı ;
————————————— …/…./….—————————————-
690. DÖNEM KÂRI VEYA ZARARI……5,000,00
…………………………………………. 654. KARŞILIK GİDERLERİ…….5.000,00
Zayi olan malın zarar kaydedilmesi.
————————————– / ———————————————–
isletmelerde zayi olan malların muhasebesi
2- Çalınma veya kaybolma nedenleriyle zayi olan bir ticari malın kanunen kabul edilmeyen gider olarak muhasebeleştirilmesi ;
Çalınma ya da kaybolma nedeniyle zayi olan mal için karşılık ayırarak giderleştirilemez.
Çalınan ₺ 5.000,00 tutarında ve % 18 KDV’li bir ticari malın muhasebe kayıtları şöyle olacaktır;
Önce malın KDV dahil stoklara alınmasını muhasebe kaydını yapalım ;
——————————————– …/…/…..———————————————
153 TİCARİ MALLAR……………………………………….5.000,00
191 İNDİRİLECEK KATMA DEĞER VERGİSİ……..900.00
……………………………………………. 320. SATICILAR…………………5.900,00
Malın satın alınması.
————————————— / —————————————
Çalınarak zayi olan malın stoklardan çıkarılması ;
————————————- …/ …/….—————————————-
689. DİĞER OLAĞANDIŞI GİDER VE ZARARLAR…….5,900,00
…………………………………………153 TİCARİ MALLAR……………..5.000,00
……………………………………… 391. HESAPLANAN KDV…………….900,00
Kanunen kabul edilmeyen gider haline getirilen ticari mal ve ilave edilecek
KDV olarak beyan edilecek KDV tutarı.
————————————— / ———————————————-
Bir yazının da sonuna geldik, bu yazı ile özellikle çalınma ve kaybolma şeklinde zayi olan bir malın nasıl muhasebeleştirileceği, alımında indirilmiş katma değer vergisinin zayi olma döneminde KDV beyannamesinde ilave edilecek kdv olarak düzeltilmesi gerektiği hususlarını vurgulamak istedim.
Umarım muhasebeci arkadaşlarım için faydalı olmuştur.
Yorumlarınızı aşağıdaki yorum bölümünden yapabilirsiniz.
VOLKAN KARA
S. M. Mali Müşavir
volkan bey hayırlı çalışmalar. memleketiniz Giresun’dan selamlar;
Volkan bey benim bir sorum olacak. dershane sahibi bir mükellefim var. Bunun dershane içerisinde kantini var. kantine aldığı malzemeleri 153 ticari malda takip ediyoruz. ancak bazen öğrencilere rehberlik amaçlı kantinden malzeme ikramında bulunuyorlar. böyle bir durumda ticari mala attığımız ürünü, 153 ticari mallardan alıp 740 giderlere atmamız gerekiyor. Sorunda burada başlıyor. eğer bu ürün ticari malda olsaydı satılacaktı ve hesaplanan kdv doğacaktı. Ancak biz bu ürünü gidere aldığımızda kdv yönüyle bir sorumluluk doğar mı?
şimdiden değerli yorumlarınız için teşekkür ediyorum.
Bahsettiğiniz giderin, ticari kazancın elde edilmesi ve idame ettirilebilmesi maksadıyla yapılması ve giderle kazancın elde edilmesi ve idame edilmesi arasında illiyet bağının bulunması, giderin keyfi olmaması (yani kazancın elde edilmesi için mecburi olarak yapılması) ve bu giderlerin tevsik edici belgelere (yani fatura, fatura yerine geçen vesikalar) dayanması halinde pazarlama gideri olarak indirilebileceğini düşünüyorum. Bu pazarlama giderinin katma değer vergisinin de indirilebileceğini düşünüyorum. Tabii ki, yukarıda sıraladığım şartları taşıması şartıyla.
Merhabalar Zayi olan mallar karşılık ayırmaksızın doğrudan gider yazılabilir mi?
Teşekkürler…
Merhaba,
Gider yazılması mümkün olan zayi mallar için 158 Stok Değer Düşüklüğü Karşılığı hesabının kullanılarak karşılık ayrılmasının (bu hesabın Tekdüzen Hesap Planındaki açıklamasına da uygun olarak) doğru olacağını düşünüyorum.
Teşşekkür Ederim değerli yorumunuz için
üstad merhaba
faaliyet alanımız gıda imalatı.fire oranlarımız, %5-25 arası ve önüne geçmek mümkün değil.ayrıca, gün sonunda, satılamayan ve artık satışı mümkün olmayan bölümü, zorunlu olarak imha ediyoruz.her iki durum için, yasal haklarımızı ve yasal hesap kayıtlarını öğrenebilirmiyim?
kolay gelsin
Merhaba,
Konuyla ilgili KDV kanunu ilgili 113 seri no.lu Katma Değer Vergisi genel Tebliği’nin “E- KULLANIM SÜRESİ GEÇEN VEYA KULLANILAMAYACAK HALE GELEN MALLARA İLİŞKİN YÜKLENİLEN KDV HAKKINDA YAPILACAK İŞLEM” bölümünü okumanı öneririm. Bu bölümde “Bu hüküm uyarınca, kullanım süresi geçen veya bir başka biçimde kullanılamayacak hale gelen ve imha edilen mallar, zayi olan mal mahiyetinde olduğundan mükelleflerce bu malların iktisabı dolayısıyla yüklenilen KDV’nin indirim konusu yapılması da mümkün bulunmamaktadır.” yazdığını göreceksin.
Zayi olan malların muhasebe kaydı yukarıdaki makalede var.
Ancak yine de konuyu bir Mali Müşavir ile detaylı görüşmenizi öneririm.
Merhabalar ,
benim şöyle bir sorum olacak, Eczacı bir mükellefim de 12.12.2015 tarihinde meydana gelen su basması nedeniyle stok değeri 17.929,41 TL. Olan ( ilaç ) ve kamera/boya zarar görüyor. Sigorta şirketi gelip rapor tutuyor ve 22.04.2016 tarihinde 18.215,16 TL. yi tazminat olarak mükellefime ödüyor. ( mal stok değerim=17.929,41 tl , kamera / boya değerim = 1.385 tl , sovtaj bedeli -1100 tl )
bu durumda nasıl bir yol izlemeliyim ve muhasebe kaydım nasıl olmalı sizce ?
Anladığım kadarıyla mallar değer kaybına uğramış, değeri düşen malları asli stok hesap hesabından çıkarıp 157-Diğer Stoklar hesabına almalı. Bu mallar için takdir komisyonu yoluyla değer tespiti yaptırılmalı ve tespit edilecek değer kaybı için 654 Karşılık Giderleri – 158 Stok Değer Düşüklüğü Karşılığı hesapları çalıştırılmalı.Sonra 690 Dönem Kârı veya Zararı – 654 Karşılık Giderleri hesapları çalıştırılmalı.
Alınan sigorta tazminatı 679 Diğer Olağan Dışı Gelir ve Kârlar hesabına alacak yazmalı.
değerli meslektaşım,
yaptığınız yorum için çok teşekkür ederim, Vergi dairesine takdir komisyonuna durum tespiti için müracaatta bulunacağım. Sırasıyla dediğiniz gibi malları diğer stoklara alacak sıfır tespiti durumunda imha edilmesini sağlayacak sonrasın indirdiğim kdvyi ilgili dönemde ilave kdv ye ekleyerek beyan edeceğim. alınan tazminatı 679 hesaba yazacağım.
çalışmalarınızda kolaylık ve başarılar dilerim.
Merhaba
Bizim şirketimizin stoklarına 2013 yılında bir mal kaydedilmiş. Ancak şu an anlaşılıyor ki o mal stok değil şirketin demirbaşıymış. Stoklardan çıkarıp demirbaş olarak kaydetmemiz gerek ancak ne şekilde bilmiyorum. Yardımcı olabilir misiniz?
Merhaba,
Stoklarda bulunan (150-157 no.lu hesaplar grubunda) demirbaş, şirketinizde fiilen mevcut ve kullanıma hazır durumda ya da fiilen kullanılıyor ise stok hesabından çıkarıp 25 Maddi Duran Varlıklar grubunda uygun olacak hesaba, demirbaş dediğinize göre 255 Demirbaşlar hesabına alabileceğinizi düşünüyorum. Ancak amortisman ayırma konusunda şunu söylemek isterim; Sabit kıymetlerde (dolayısıyla demirbaşlarda) amortisman ayırmak için kullanıma hazır durumda olması gerekir. Şayet 2013 yılında aldığınız demirbaş o tarihte kullanıma hazır durumda idiyse amortismanı da o tarihten itibaren ayırmanız gerekirdi. Fakat 2013-2015 döneminde demirbaş olarak muhasebeleşmediği için amortisman ayırmadınız. Bu durumda 2016 yılında demirbaş hesabına aldığınızda geçmiş yıllar için amortisman ayıramayacağınızı düşünüyorum.
Merhaba benim bir sorum olacaktı..Sınava hazırlanıyorum ve bu soruya takıldım yardımcı olablirimisiniz..:
“A” işletmesi 31.12.2016 tarihinde depodaki gıda maddelerinin 50,000- TL’lik kısmının su basması(doğal afet) sebebiyle %100 oranında değer kaybettiğinin takdir komisyonunca belirlemesi durumunda yapılacak kayıtla ilgili aşağıdaki hesaplardan hangisinin kullanımı doru olur?
a. Diğer Stoklar Hesabı 50,000-TL borçlandırılır
b. Diğer olagandışı Gider ve Zararlar Hesabı 50.000-Tl borçlandırılır
c. Stok Değer Düşüklüğü Karşılığı Heabı 50,000-TL borçkandırılır
d. Konusu Kalmayan Karşılıklar Hesabı 50.000-TL alacaklandırılır
e. Ticari Mallar HEsabı 50,000-Tl borçlandırılı
Merhaba,
Sorunuzun cevabının “Muhasebe Açısından Zayi Olan Mallar” başlıklı yazıda (yorumunuzu zaten bu yazı altında yaptınız) olduğunu düşünüyorum. Tatmin olmadıysanız internette bu konuda araştırma yapmanızı öneririm. İyi çalışmalar.
Yorumunuz için teşekkürler kolay gelsin.
Merhaba,
firmamız piliç üretimi yapmaktadır. Ürün,Pazarlama aşamasına gelmiş, bölge depomuza götüren nakliye firması tarafından soğutucu derecesinin kontrolünü sağlanmadığı için, zararımız tutanak ile belgelendirilmiştir.
Sonuç olarak, biz sistemimizden ve kayıtlarımızdan doğru stok çıkışı ve kaydı nasıl yapmalıyız?
Nakliye firmasına keseceğimiz hasar faturası zarar tutarından fazla olabilir mi ?
Merhaba,
Sorunuzun cevabı bence zaten yukarıdaki “Muhasebe Açısından Zayi Olan Mallar” başlıklı yazıda var. Bu yazıyı okuyarak bilgilendikten sonra uzman bir mali müşavir ile görüşmenizi tavsiye ederim.
İyi çalışmalar.