Oranlar İle Mali Tablolar Analizine Giriş

Mali tablolar analizi konusuna, birkaç gün önce yayınladığım bir yazı ile giriş yapmıştım.

O yazıda mali tablolar analizinin amacı ve oranlar ile yapılan analiz hakkında kısa bir bilgi verdikten sonra bu konuya 3 veya 4 ayrı yazı ile devam edeceğimi söylemiştim.

İşte bu yazı, ikincisi. Birinci yazıyı okumak için lütfen burayı tıklayın.

Mali tabloların analizinde önemli bir analiz usulünün, oranlar ile analiz olduğunu söylemek yanlış olmaz.

Bu yazıda likidite ve finansal durum ile ilgili oranlar kullanılarak yapılan analizleri anlatmaya çalışacağım.

Daha sonraki yazılar ile konuya devam edeceğim. Finans ve yönetim muhasebesi bölümlerinde çalışan arkadaşlarımızın ilgiyle takip edeceklerini umuyorum.

Likidite Oranları

Bu oranlar, işletmenin kısa sürede ödenmesi gereken borçlarını ödeme gücünün, işletme sermayesinin yeterliliğinin tespit edilebilmesi için hesaplanır.

Ödeme gücünün bilinmesi tabii ki önce işletme yönetimi için önemli, bunun yanında işletmeye borç verenler açısından kısa vadedeki alacaklarının tahsili için bir gösterge olan bu oran çok önemli olmakta.

Ayrıca özellikle kriz dönemlerinde işletmenin faaliyetlerini aksatmadan yürütülmesini göstermesi açısından da likidite oranları önem arz etmektedir.

Dönen varlıklar ile kısa süreli borçlar arasındaki ilişki, işletmenin kısa süreli borçlarını ödeme gücünü göstermektedir.

Önemli likidite oranlarını şöyle sıralayabiliriz ;

–          Cari oran :

Bu oran işletme dönen varlıklarının, kısa vadeli yabancı kaynaklara bölünmesiyle hesaplanır.

Formülü şöyle yazabiliriz ;

Cari Oran = Dönen Varlıklar / Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar

Cari oran işletmenin kısa süreli borçlarını ödeme gücü ile net işletme sermayesinin yeterliliği hakkında fikir verir.

Bu oranın en az 1 ve 1’in üzerinde olması gerekir.

Ancak işletmenin bulunduğu sektördeki şirketler ve sektör ortalamasına göre mukayeseyi göz ardı etmemelidir.

Bu oranın düşmesine sebep olabilecek bazı durumlardan bahsetmek gerekirse şunları söylemek mümkün ;

1. İşletme faaliyetleri neticesinde zarar etmesi.
2. İşletme sahiplerinin işletmeden yüklü kaynak çekmesi,  kârın işletmede bırakılmadan nakit olarak dağıtılması.
3. Sermayenin  azaltılması.
4. Dönen varlıklar ile uzun vadeli borçların ödenmesi.
5. Kısa vadeli yabancı kaynakların, dönen varlık artışına göre yüksek bir oranda artması.

–          Asit test oranı :

Bu orana cari orana göre daha anlamlıdır.

Çünkü bu oranın hesaplanmasında, likiditesi diğerlerine göre düşük olan stoklar, gelecek aylara ait peşin ödenmiş giderler, gelir tahakkukları ve diğer dönen varlıklar gibi kalemler toplam dönen varlıklar tutarından düşülür.

Böylece paraya daha kolay çevrilen hazır değerler ve kısa süreli alacaklar toplamı dikkate alınır.

Formülü şöyle yazabiliriz ;

Asit Test Oranı = (Hazır Değerler  + Menkul Kıymetler + Alacaklar) / Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar

Bu oranın genel kabullere göre 1 olması yeterli kabul edilmektedir.

–          Nakit oranı :

Bu oranda yukarıda bahsettiğim asit test oranının payında bulunan alacaklar yer almaz.

Nakit oranı yukarıdaki oranlara göre, işletmenin daha ne kadar çok likidite olduğunu gösterir.

Yani işletme bir kriz durumunda ( satışların durması, alacaklarını tahsil edememe halinde) kısa sürede ödemesi gereken borçlarını ödeme gücünü gösterir.

Formülü şöyle yazabiliriz ;

Nakit Oranı = (Hazır Değerler + Menkul Kıymetler ) / Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar

Ancak bu oranda dikkat etmek gereken bir hususa değinmek istiyorum.

Hazır değerler içinde vadesi gelmemiş çeklerin bulunması, bankalarda bloke edilmiş mevduatın olması halinde gibi durumlarda bu rakamları ihtiyatla karşılamak gerekir zannediyorum.

Bu oran yine genel kabullere göre 0.20 (% 20) ve üstünde olması gerekir.

Finansal Durum İle İlgili Oranlar

Bu oranlar ile işletmenin en uygun bir şekilde finanse edilip edilmediği, uzun süreli borçların ödeme gücüne sahip olup olmadığı gibi sorulara cevap aranır.

Bu oranlar işletmenin mevcut durumu itibariyle, faaliyetleri neticesinde zarar etmesi ve gelecek dönemlerde de yeterli fon yaratma kabiliyetini yitirmesi durumunda, orta ve uzun vadeli borçlarını ödeyip ödemeyeceği hakkında fikir verir.

Önemli finansal durum oranlarını şöyle sıralayabiliriz ;

–          Kaldıraç Oranı :

İşletme aktiflerinin oransal olarak ne kadarının, kısa ve uzun vadeli yabancı kaynaklar ile karşılandığını gösterir.

Bu oranın yüksek olması hali kredi verenler açısından ihtiyatla karşılanır, izlenir. Çünkü işletmenin kredi taksitlerini ve faizleri ödeyememe durumuna düşeceği endişesi taşırlar.

Ancak burada şunu vurgulamak da gerekir, eğer işletme yüksek bir kâr oranı ile çalışıyor ve borçlanma maliyetinin üzerinde fon yaratıyorsa, bu yüksek oranda yabancı kaynak kullanmak bir avantaj da yaratabilir.

Böylece işletme sahipleri kendi öz kaynakları yerine yabancı kaynak ile fon yaratabilir, bu durumu bir avantaj olarak kullanabilirler.

Ancak bu durumun devamlılık arz etmeyeceği, en başta kredi verenlerin müdahale ederek belirli öz kaynak arayabileceklerini de söylemek gerekir düşüncesindeyim.

Kaldıraç oranı formülünü şöyle yazabiliriz ;

Kaldıraç oranı = Toplam Yabancı Kaynaklar / Aktif Toplamı

Bu oranının 0,50 (% 50) üstünde olmasına genellikle olumsuz bakılır, bir uyarı işareti olarak değerlendirilir.

–          Öz sermaye oranı :

Öz kaynakların, aktif toplamına bölünmesi ile hesaplanan bu oranın yüksek olması, işletmenin mali gücünün yüksekliğine işaret olarak değerlendirilir.

Bu oranının yüksek olması kredi verenlerin işletmeye olan güvenini artıracağı düşünülebilir.

Ancak burada şu soruya da cevap aramak gerekir, acaba işletme daha az maliyetli olabilecek yabancı kaynak kullanımını ihmal etmekte midir ?

Burada öz kaynak ve yabancı kaynak arasında belli bir dengeyi kurmak, risk ve işletme kârlılığını koruma, artırma arasında bir denge sağlamak, finans yöneticileri için önemli bir görev olarak öne çıktığı düşüncesindeyim.

Öz sermaye oranını şöyle yazabiliriz ;

Öz sermaye oranı = Öz Kaynaklar / Aktif Toplamı

Ekonomik kriz dönemlerinde bu oranının yüksek olmasının bir avantaj olacağını söylemek doğru olacaktır kanısındayım.

–          Borçlanma katsayısı oranı :

Bu oran, işletmenin borçlanarak sağladığı kaynak ile işletme ortaklarının getirdiği ve işletmenin oluşturduğu öz kaynak arasındaki ilişkiyi gösterir.

Yabancı kaynakların toplam tutarının, işletme öz kaynaklarına (öz sermaye) bölünmesi ile hesaplanır.

Bu oranın formülünü şöyle yazabiliriz ;

Borçlanma Katsayısı oranı = Toplam Yabancı Kaynaklar / Öz Kaynaklar

Borçlanma katsayısının yüksek oluşundan, işletmeye borç verenlerin işletme ortaklarından daha fazla kaynak sağladığı anlaşılır.

Bu oranın 1 olması öz  kaynağın yeterliliğini gösterir, 2?ye çıkması işletmeler için olumsuz yönde bir alarm olarak düşünülebilir.

–          Kısa vadeli yabancı kaynağın aktif toplamına oranı :

Bu oran işletmenin aktif toplamının yüzde kaçının kısa vadeli kaynak ile finanse edildiği hakkında fikir verir.

Bu oranın formülünü şöyle yazabiliriz ;

Kısa vadeli yabancı kaynak oranı = Kısa Vadeli Yabancı Kaynak / Aktif Toplamı

Burada şunu söylemek gerekir, kısa vadeli yabancı kaynakla kısa sürede paraya çevrilebilen varlıkların finanse edilmesi gerekir.

Kısa vadeli borç ile uzun vadede paraya çevrilebilen duran varlıkların fonlanması işletmeyi kısa vadeli borçlarını ödemede sıkıntıya sokabilecektir.

Bu oranının 0,33 (%33)?ü aşmaması genel olarak kabul edilebilir.

Evet, likidite ve finansal durum ile ilgili oranlarla yapılan mali tablo analizi konusunda söyleyeceklerim bunlar. Bu açıklamaların finans çalışanları yanında, mali tabloları hazırlayan muhasebe bölümü çalışanlarının da ilgisini çekeceğini umuyorum.

Gelecek yazılarla konuya devam edeceğim.

VOLKAN KARA

S. M. Mali Müşavir

 

Faydalanılan kaynak : Finansal Yönetim, Dr. Öztin Akgüç,  Muhasebe Enstitüsü Yayın No: 65