Ürün Maliyetinde Genel Üretim Giderleri (G.Ü.G)

Üretim işletmelerinde ürün maliyetini oluşturan üçüncü ve son gider kalemi genel üretim giderleridir.

Bildiğimiz gibi üretim maliyeti ;

–          Direkt ilk madde ve malzeme,

–          Direkt işçilik,

–          Genel üretim giderlerinden oluşmaktadır.

Daha önce ilk madde ve malzeme giderleri ile direkt işçiliği incelemiştik, bu yazıda üretim maliyetinin üçüncü ve son gider kalemi olan genel üretim giderlerini inceleyeceğiz.

Genel üretim giderleri, üretim faaliyeti için yapılan, fakat direkt malzeme ve direkt işçilik gibi üretilen ürünlerin maliyetine birebir yansıtılamayan giderlerdir.

Üretimin özelliğine göre belirlenen dağıtım anahtarları vasıtasıyla ürün maliyetlerine yüklenebilen ortak üretim giderleridir.

Günümüzde işletmelerde birden fazla ürünler üretilmektedir. Birbirinden farklı ürünlerin yanında, ayni ürünün farklı modelleri de üretilmektedir. Öyle ki  ayni ürünün 10-20-30 belki daha fazla farklı modelleri olabilmektedir.

İşte bazı giderler tüm bu farklı ürünlerin (veya farklı modellerin) üretimi sırasında ortak gerçekleşmekte, doğrudan belirli ürünlere ait olmamaktadır.

Bu giderlere örnek olarak, fabrika binası ve üretim makinelerinin amortismanlarını, bakım ve tamir giderlerini, üretimde çalışan fakat tüm üretim faaliyeti ile ilgili çalışmalar yapan idari personelin yönetim giderlerini sayabiliriz.

Yapısal Olarak Genel Üretim Giderleri

Genel üretim giderlerinin yapısal olarak en önemli özelliği, üretilen ürünlerle birebir ilişkilendirilememesidir.

İkinci özellikleri, bu giderlerin bazıları belirli bir dönem için (mesela bir yıl için) sabit kalmalarına rağmen, bazılarının üretim hacmine bağlı olarak değişken olmalarıdır.

Mesela amortismanlar sabit giderken, enerji giderleri üretim hacmiyle orantılı değişkendir.

Üçüncü bir özellikleri ise, yıl içinde düzensiz gerçekleşmeleridir.

Mesela personel sosyal giderleri, yıllık izin ücretleri, gibi.

Başka bir özellik, giderin tür itibariyle genel üretim gideri olmasına rağmen gerçekleşmesi sırasında bir kısmının, genel üretim giderlerine alınmaması gerekliliğidir.

Yıl içinde alınan bir makinenin amortismanının yıllık hesaplanan tutarının, makinenin aktifleştiği tarihten önceki aylara isabet eden tutarının, çalışılmayan kısım gideri olarak değerlendirilerek “680 Çalışmayan Kısım Gider ve Zararları” hesabına alınması bu özelliğe örnek gösterilebilir.

Genel Üretim Giderlerinde Özel Uygulamalar

İşte genel üretim giderlerinin bu yapısal özellikleri, aylık genel üretim giderlerinin oluşturulmasında ve ürün maliyetlerine yüklenmesinde bazı özel uygulamaların yapılması zaruretini doğurmaktadır.

Yıllık tahmini gider tutarlarının hesaplanması

Yıl içinde gerçekleşmesi düzensiz dağılan giderler için sene başında aylık bazda, yıllık tahmini tutarlar hesaplanır. İşletmede bütçe sistemi uygulanıyorsa bütçeden bu giderlerin aylık tutarları alınır ve her ay “373 Maliyet Gider Karşılığı” hesabı kullanılarak bu gider tutarları “730 Genel Üretim Giderleri” hesabına borç kaydedilerek muhasebeleştirilir.

Böylece bu düzensiz giderler yüzünden üretim maliyetlerinin dalgalanması önlenmiş olur.

Giderlerin ürün maliyetlerine yüklenmesi

Yazının başlarında genel üretim giderlerinin bir takım dağıtım anahtarları kullanarak ürün maliyetlerine yüklenmesi gerektiğinden bahsetmiştik. Tekrar etmek gerekirse genel üretim giderleri üretim faaliyetleri sırasında gerçekleşen ortak giderlerdir.

Şimdi bu giderlerin ürünlere dağıtımının gerçekleşmesi için önce bu giderlerin üretim faaliyetinin gerçekleştiği ana maliyet merkezlerinde (gider yerlerinde) toplanması gerektiğini söylemek yanlış olmayacaktır.

Burada işletmelerde maliyet merkezleri (gider yerleri) şemasının yapılmasının önemi ortaya çıkmakta. Maliyet merkezleri şeması, giderlerin yönetimi ve ürün maliyetlerin hesaplanmasında  önemli bir maliyet muhasebesi çalışma aracıdır.

Hesap planının, 7/A seçeneğine uygun olarak gider yerlerinin de dikkate alınarak yapılandırılması ile giderlerin plânlanması, kontrolü ve ürün maliyetlerine yüklenmesi sağlanabilir.

İşletmelerde üretim kısmında gider yerleri esas üretim gider yerleri, yardımcı üretim gider yerleri ve üretim yönetimi gider yerleri diye ayrılır.

Esas üretim gider yerleri, ürünün fiilen üretiminin gerçekleştiği bölümlerdir. Boyama, montaj bölümü gibi.

Yardımcı üretim gider yerleri, esas üretim yerlerine üretim faaliyetinde yardımcı olan bölümlerdir. Kalite kontrol, enerji bölümü gibi.

Üretim yönetimi gider yerleri, üretim yapılan bölümlerin yönetimini yapan bölümlerdir. Fabrika müdürlüğü gibi.

Genel üretim giderleri, önce yapıldıkları yerlere göre tüm gider yerlerinde toplanır. Sonra yardımcı ve yönetim gider yerlerindeki giderler esas üretim yerlerine dağıtılır. Daha sonra esas üretim yerlerinde toplanmış bulunan tüm giderler ürünlere dağıtılarak ürün maliyetleri hesaplanır.

Son olarak genel üretim giderlerini 7/A seçeneğini esas alarak şöyle sınıflandırabiliriz ;

–          Endirekt malzeme giderleri,

–          Endirekt işçilik giderleri,

–          Memur ücret ve ekleri,

–          Dışarıdan sağlanan fayda ve hizmetler,

–          Çeşitli giderler,

–          Vergi, resim ve harçlar,

–          Amortisman ve tükenme payları.

Böylece bu yazı ile üretim maliyeti kalemlerinin incelemesini özet olarak tamamlamış olduk.

VOLKAN KARA

S. M. Mali Müşavir