Mali Analiz

Mali tabloların analizi konusuna bir yazı dizisi ile devam ediyorum. Bundan önce konuyla ilgili 2 ayrı yazı yayınladım.

Birinci yazıda, “mali tablolar analizinin amacı” ve “oranlar ile yapılan mali tablo analizi” hakkında kısa bir bilgi verdikten sonra ikinci yazıda likidite ve finansal durum ile ilgili oranlarla yapılan analizleri açıklamaya çalışmıştım.

Birinci yazıyı okumak isterseniz lütfen burayı tıklayın. İkinci yazı için ise lütfen burayı tıklayın.

Bu yazıda “bilanço varlıklarının kullanılması ile ilgili oranlar” konusunu incelemeye çalışacağım, umarım finans ve muhasebe bölümlerinde çalışan arkadaşlarımızın ilgisini çeker.

Bilanço Varlıklarının Kullanılması İle İlgili Oranlar

Faaliyet oranları da diyebileceğimiz bu oranların hesabında bilanço ve gelir tablosunda oluşan rakamlar kullanılır.

Yani, gelir tablosunda işletme faaliyetleri sonucu oluşan rakamlar ile işletme faaliyetlerinin bilançoya yansıyan neticeleri arasındaki ilişki bu oranlar ile yorumlanır.

Önemli faaliyet oranlarını şöyle sıralayabiliriz ;

–          Alacak devir hızı :

Alacak devir hızı, işletme faaliyetleri sonucunda oluşan alacakların tahsil edilebilme hızını gösterir.

Satışların, ortalama ticari alacaklara bölünmesi ile hesaplanır.

Formülü şöyle yazabiliriz ;

Alacak Devir Hızı =  Net Satışlar / Ortalama Ticari Alacaklar

Burada dikkat edilmesi gereken iki husus var.

Birincisi,  formülde pay’da bulunan toplam net satışlar yerine işletmenin gerçekleşen vadeli satış tutarının alınması (yani peşin satış tutarlarının düşülmesi) daha doğru olacaktır. Çünkü payda’da bulunan ortalama ticari alacak tutarı vadeli satışların neticesinde oluşur.

İkincisi ise payda’daki alacaklar tutarında, sadece işletmenin satışları neticesi oluşan alacakların bulunması gerekir. Mesela personelden, ortaklardan, duran varlık satışından olan alacaklar gibi işletmenin asıl faaliyeti dışındaki alacaklar olmaması gerekir.

Alacak devir hızı hakkında yorum yaparken, işletmenin geçmiş yıllardaki ve ayni sektördeki diğer işletmelerin devir hızları ile sektör ortalama devir hızları ile mukayese etmek doğru olacaktır.

Tabii ki, normal şartlarda devir hızının yüksekliği işletmenin ticari alacaklarını çabuk tahsil ettiğini gösterir.

–          Alacakların tahsil süresi :

Yıllık gün sayısının ( 360 ya da 365 gün) yukarıda hesaplanması gösterilen alacak devir hızına bölünmesi ile hesaplanır.

Formülü şöyle yazabiliriz;

Alacak Tahsil Süresi =  360 (ya da 365) / Alacakların Devir Hızı

Hesaplanan bu süre, işletmenin vadeli satışlarının ortalama süresine uyuyorsa işletme alacaklarını vadesinde tahsil ediyor demektir.

Ancak bu süre, sektördeki diğer işletmelerin ve/veya sektör ortalamasına göre farklılık gösteriyorsa bunun yorumlanması gerekecektir.

–          Stok devir hızı :

Bir işletmede stoklar ne kadar çabuk paraya çevrilebilmekte ? Bu sorunun cevabı stok devir hızı ile verilmeye çalışılır.

Stok devir hızı, satılan malın maliyetinin ortalama stok tutarına bölünmesi ile hesaplanır.

Formülü şöyle yazabiliriz ;

Stok devir hızı = Satılan Malın Maliyeti / Ortalama Stok Tutarı

Burada ortalama stokların bulunması için aylık (ay sonu) stok tutarlarının 12 aylık tutarının ortalamasının alınması daha doğru olacaktır. Özellikler işletmenin satışları yıl içinde dalgalı bir seyir izliyorsa bu şekilde hesaplamalıdır.

Stok devir hızı, hammadde ve malzeme stokları, mamul stokları ve hatta yarı mamul stokları için ayrı ayrı hesaplanabilir.

Stok devir hızının yüksekliğinden işletmenin stoklarını kısa sürede paraya çevirdiği anlaşılabilir, dolayısıyla (diğer koşulları göz ardı ettiğimizde) işletmenin kâr artışı sağlaması muhtemel demektir.

Ancak stok devir hızı yüksek olması, işletmenin yetersiz stoklarla çalıştığını da gösterebilir. İşletme yetersiz stokla çalışması halinde çeşitli satış fırsatlarını kaçırmak gibi bir durumla da karşılaşabilir.

İşletmede alımların ve üretimin satış programına uygun olmaması halinde, yani satış için gerekli üretimin ihtiyacından fazla stok bulundurulması, istenmeyen stokların oluşmasına neden olabilir, bu durum da stok devir hızını düşürecektir.

Stok devir hızı yorumlamak için, işletmenin geçmiş yıl hızını, ayni sektördeki diğer işletmelerin hızını, sektörün ortalama devir hızını dikkate almak gerekir.

–           Stok tutma süresi :

Yıllık gün sayısının (360 ya da 365 gün) stok devir hızına bölünmesi ile hesaplanır.

Formülü şöyle yazabiliriz ;

Stok Tutma Süresi = 360 (ya da 365) / Stok Devir Hızı

Bu süre stokların ortalama kaç gün stokta beklediğini ifade eder. Sürenin kısa olması, işletmenin üretimini kısa sürede paraya çevirdiği anlamına gelir. Yani işletme stoklarının likit olma durumu yüksektir.

–          Net işletme sermayesi devir hızı :

İşletmenin satışları ile net işletme sermayesi arasında yakın bir ilişki mevcuttur. Çünkü satışların artması net işletme sermayesi ihtiyacını da artıracaktır. Satış artışı doğal olarak alacakların ve stokların artışını da beraberinde getirecektir. Bu durumda işletme sermayesi ihtiyacı da artmış olacak.

Net işletme sermayesi devir hızı formülünü şöyle yazabiliriz ;

Net İşletme Sermayesi Devir Hızı = Net Satış Tutarı / Ortalama Net İşletme Sermayesi

Bu devir hızının yorumlanmasında dikkatli olmak gerekir.

Net işletme sermayesinin devir hızının yüksekliği, işletmede net işletme sermayesinin etkin yönetildiğini gösterebileceği gibi, yüksekliğin işletme sermayesinin yetersizliğinden de kaynaklandığı bir durum olabilir.

İşletmenin yüksek tutarda işletme sermayesine sahip olması, stoklar ve alacakların devir hızlarının düşmesi gibi nedenler devir hızının da düşmesini getirebilir.

İşletmenin net işletme sermayesinin devir hızının, ayni sektördeki diğer işletmeler ile ve işletmenin geçmiş yıllar hızı ile karşılaştırılması gerekir.

Mali tabloların analizinde kullanılan, oranlar ile analiz usulünün her zaman muhasebe (özellikle yönetim muhasebesi) ve finans bölümlerinde çalışanların ilgi noktası olduğunu düşünmekteyim. Bu açıdan, bu yazı dizisine bir yazı daha yazarak devam edeceğim.

VOLKAN KARA

S. M. Mali Müşavir

Faydalanılan kaynak : Finansal Yönetim, Dr. Öztin Akgüç,  Muhasebe Enstitüsü Yayın No: 65