İşletmelerde İştirakler

25 Ağustos 2011 - Volkan Kara

• Email

İşletme Mali Yatırımları İçinde İştirakler

Bu yazım ile iştirakleri  muhasebe ve hesap planı, muhasebe standartları ve Kurumlar Vergisi Kanunu açısından özet olarak incelemeye çalışacağım.

Günümüzde işletmeler büyümek, hedeflediği piyasalarda söz sahibi olabilmek veya atıl fonlarını değerlendirmek için diğer işletmelerin sermayelerine katılmak suretiyle mali yatırımlar yapabilmektedir.

Bu yatırımlar uzun ve kısa vadeli olmak üzere iki şekilde gerçekleşmektedir.

Uzun vadeli yatırım şeklinde bir şirket diğerine ortak olmakta, yönetimine katılmakta ve yönetiminde etkin olarak arzuladığı yönde yönetebilmektedir.

Kısa vadeli yatırımlar ile işletmeler ellerinde atıl bulunan fonları verimli bir şekilde değerlendirmeyi amaçlamaktadır.

İşte işletmelerin uzun vadeli yatırımlarından birinin “iştirakler” olduğunu söyleyebiliriz.

Muhasebe Açısından İştirakler

“Tek Düzen Hesap Planı”na göre işletmelerin mali yatırımları kısa veya uzun vadeli olmalarına göre “Dönen Varlıklar” ya da “Duran Varlıklar” sınıfında bulunmaktadır.

İşletmelerin geçici bir süre, faiz geliri veya kâr payı sağlamak, ya da fiyat değişikliklerinden faydalanarak kâr elde etmek amacıyla ellerinde tutmak istedikleri menkul kıymetler “Dönen Varlıklar” sınıfındaki “11 Menkul Kıymetler” grubu altında bulunmaktadır.

Bu menkul kıymetleri hesap kod ve isimleriyle şöyle sıralayabiliriz ;

110 Hisse Senetleri

111 Özel Kesim Tahvil, Senet ve Bonoları

112 Kamu Kesimi Tahvil, Senet ve Bonoları.

İşletmelerin, uzun vadeli yatırım maksadıyla ellerinde tuttukları menkul kıymetler ise, “Duran Varlıklar” sınıfının “24 Mali Duran Varlıklar” grubunda yer almaktadır.

Bu menkul kıymetleri de sıralayacak olursak ;

240 Bağlı Menkul Kıymetler

242 İştirakler

245 Bağlı Ortaklıklar, olduğunu görürüz.

Yukarıda da görüldüğü üzere bu yazının konusunu teşkil eden “İştirakler” duran varlıklar grubu altında bulunmaktadır.

Uzun Vadeli Bir Yatırım; İştirakler

“Tek Düzen Hesap Planı”na göre işletmenin, doğrudan veya dolaylı olarak diğer şirketlerin yönetimine ve ortaklık politikalarının belirlenmesine katılmak üzere edindiği hisse senetleri veya ortaklık payları “242 İştirakler” hesabında izlenir.

Bir ortaklıktaki, en fazla % 50 oranında olan sermaye payları veya oy haklarının izlenmesi için “242 İştirakler” hesabı kullanılır.

Ayrıca iştirak ilişkisinin olabilmesi için sermaye payını dikkate almadan sahip olunan oy hakkı veya yönetime katılma hakkının en az % 10 olması gerekmektedir.

İştirakler hesabında takip edilecek yatırımlar için görüldüğü gibi bazı kriterler bulunmaktadır, bunlar katılım unsurları ve oranlardır.

Ortaklık payı, yönetime katılma ve oy hakkı katılım unsurlarını oluşturmakta. Oran olarak ise, alt sınır bulunmamakta, tavan olarak en fazla % 50 oranında sermaye payı belirtilmektedir.

Oy hakkı veya yönetime katılma hakkının tavanı belirtilmemiş olsa da, “245 Bağlı Ortaklıklar” hesabının açıklamasına baktığımızda % 50 oranının üzerindeki sermaye ya da oy hakkına veya en az bu orandaki yönetim çoğunluğunu seçme hakkına sahip olunması halinde, bu iştirakin bağlı ortaklık olduğu kabul edilmektedir.

Türkiye Muhasebe Standartlarında İştirakler

Burada özet olarak TMS 28’e göre iştirakleri inceleyeceğiz.

İşletmelerin iştiraklerindeki yatırımlarının muhasebeleştirilmesinde “TMS 28 İştiraklerdeki Yatırımlar” standardı uygulanır.

Bu uygulamada ;

-          Risk sermayesi kuruluşları veya

-          Yatırım fonları ve yatırım amaçlı sigorta fonlarını kapsayan benzer işletmeler

tarafından elde bulundurulan ve gerçeğe uygun değer farkı (TFRS 9 Finansal Standardı uyarınca) kâr veya zarara yansıtılarak ölçülen iştirak yatırımları bu standart kapsamı dışındadır.

TMS 28’e göre yatırımcı işletmenin, tüzel kişiliği olmayan (adi ortaklık gibi) işletmeler de dahil olmak üzere, iş ortaklığı veya bağlı ortaklık niteliğini taşımayan, üzerinde önemli etkisinin olduğu işletmeler iştiraktir.

İştirakten bahsedebilmek için önemli etkinin olması gerekmektedir.

“TMS 28 İştiraklerdeki Yatırımlar” standardının tanımlar bölümünde önemli etki tarif edilmektedir.

Önemli etki, yatırım yapılan işletmenin finansal ve faaliyetle ilgili politikalarının belirlenmesi kararlarına katılma gücü olarak tarif edilmektedir.

Ancak, bu politikaları tek başına ya da bir başka taraf ile ortak kontrol etme gücünü ifade etmemektedir.

Yukarıdaki söz konusu katılma gücünün kaybedilmesi halinde, işletme iştirakindeki önemli etkisini de kaybeder.

Önemli etkinin bulunduğunu kabul etmek için yatırım yapılan işletmenin doğrudan veya dolaylı olarak oy hakkının %20 veya daha fazlasını yatırımcının elinde tutması gerekir. Bu konuda standardın 6. maddesinde açıklamalar bulunmaktadır.

TMS 28’de Muhasebeleştirme

Bazı istisnalar dışında iştiraklerin muhasebeleştirilmesinde özkaynak yöntemi kullanılır. İstisnalar standardın 13. maddesinde sıralanmaktadır.

Özkaynak yönteminde, yapılan iştirakin ilk alımında elde etme maliyeti ile muhasebeleştirilir. İktisap tarihinden sonra, yatırım yapılmış olan işletmenin kâr veya zararındaki yatırımcının payının yansıtılarak yatırımın defter değeri artırılır veya azaltılır.

Yatırım yapılan işletmeden yatırımcının alacağı bu pay, yatırımcı tarafından kâr veya zarar olarak muhasebeleştirilir.

Standardın 13. maddesinde özkaynak yönteminin uygulanmayacağı istisna iştirak yatırımları sıralanmıştır.

Kurumlar Vergisi Kanunu Açısından İştirak Kazançları İstisnası

Kurumların yurt içi ve yurt dışı iştirak kazançları istisnası Kurumlar Vergisi kanununda düzenlenmiştir.

5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu’nun “İstisnalar” başlıklı 5. maddesinde kurumlar vergisinden müstesna olacak kurum kazançları sayılmaktadır.

Bu istisna ile kurumların iştirak kazançlarının mükerrer vergilendirilmesi  (yani hem kazancı elde etmiş olan iştirak edilen kurumda, hem de iştirak eden kurumda vergilendirilmesi) önlenmiştir.

İstisna kazanç iştirak edilen kurumda kurumlar vergisine tabi olurken, iştirak kazancı elde eden kurumda ise kurumlar vergisine tabi tutulmamaktadır.

Yurt içi iştirak kazançlarında önemli bir husus, iştirak edilen kurumun tam mükellefiyete tabi bir kurum olması gerektiğidir. Yani istisna tam mükellefiyete tabi olan kurumdan alınan kâr payına uygulanmaktadır.

Yurt içi iştirak kazançları istisnası Kurumlar Vergisi Kanunu 5.maddesinin (1)/a bendinde düzenlenmiştir.

İştirak eden kurumun istisnadan yararlanması için iştirak edilen kuruma belirli bir süre ve yine sermayesine belirli bir oranda iştirak etme gibi bir şart yoktur.

Yurt dışı iştirak kazançları istisnası yine Kurumlar Vergisi Kanunu 5.maddesinin (1)/b  bendinde açıklanmıştır. Söz konusu bentde istisnanın uygulanması için bazı şartlar bulunmaktadır.

Böylece bu yazıyla iştirakler konusunu kısaca değerlendirmiş olduk.

VOLKAN KARA

S. M. Mali Müşavir