Değişken Maliyetin Muhasebede Yeri

Değişken Maliyet Sistemi Nedir ?

Konuyla ilgili “Muhasebede Değişken Maliyet Sistemi-1” başlıklı yazımda, değişken maliyet sistemine göre üretim maliyetinin hesaplanması ve gelir tablosuna yansımasını anlatmaya çalışmış, bu sistemin hangi amaçla kullanılması gerektiğinden söz etmiştim.

Yazıyı okumak için aşağıdaki butonu tıklayın…

Değişken Maliyetler

Bu yazıda ise, değişken maliyet sistemi muhasebede uygulanabilir mi? sorusuna cevap aramaya çalıştıktan sonra değişken maliyet sisteminin hangi konularda bir yönetim aracı olarak kullanılabileceğini anlatmaya çalışacağım.

Muhasebe Kayıtlarında Değişken Maliyet Sistemi Uygulanabilir mi?

Ben bu soruyu Vergi Usul Kanunu, Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği ve Türkiye Muhasebe Standartlarını dikkate alarak cevaplamak istiyorum.

Önce Vergi Usul Kanunu?nun değerleme ile ilgili maddelerine bakalım;

261 nci maddede değerleme ölçüleri sıralanmakta, birinci sıradaki değerleme ölçüsü maliyet bedeli.

262 nci maddede maliyet bedelinin tarifi yapılmakta, maliyet bedelinin iktisadi bir kıymetin iktisap edilmesi veya değerinin artırılması için yapılan ödemelerle bunlara müteferri tüm giderlerin toplamı olduğu anlaşılmakta.

Yine 274 nci maddeden, emtianın maliyet bedeliyle değerleneceği anlaşılıyor.

275 nci maddede imal edilen emtianın (tam ve yarı mamul) maliyet bedelinin ihtiva edeceği unsurlar sayılmakta.

Bu maddeyi aynen buraya almak istiyorum ;

275 nci maddeden üretilen ürün maliyetinin direkt ilk madde ve malzeme, direkt işçilik ve genel üretim giderlerinden oluştuğu (genel idare giderlerinden pay vermek ihtiyari) anlaşılmakta.

Yani Vergi Usul Kanunu?na göre üretim maliyetinin tam maliyet sistemi esasına göre oluşacağı (sabit ve değişken olan üretim giderlerinin tamamı ile) anlaşılıyor.

Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliğine baktığımızda ise;

Hesap planı açıklamaları içindeki maliyet hesaplarının açıklamalarına baktığımızda üretim maliyetinin tam maliyet sistemine göre hesaplanacağı anlaşılmakta.

Türkiye Muhasebe Standartları (TMS)?na göre değişken maliyetlere baktığımızda ise;

Muhasebe Standartlarından 2 no.lu  Stoklar (TMS 2) standardında değişken-sabit genel üretim giderlerinin detaylı açıklandığını görüyoruz.

Stoklar standardının 9 ncu maddesinde, stokların maliyet ve net gerçekleşebilir değerin düşük olanı ile değerleneceği belirtilmekte.

10 ncu maddeden ise tüm satın alma maliyetlerinin, dönüştürme maliyetlerinin ve stokların mevcut durumu ve konumuna getirilmesi için katlanılan diğer maliyetlerin stokların maliyetini oluşturduğu anlaşılıyor.

TMS 2?de Stok Maliyetlerinin Hesaplanmasında Dönüştürme Maliyetleri

TMS 2 Stoklar standardında, stok maliyetlerinin hesaplanmasını “Dönüştürme Maliyetleri” başlığı altında görüyoruz.

Her muhasebecinin bildiği gibi ürün maliyeti, üç ana kalemden oluşmakta, bunlar;

–          Direkt ilk madde ve malzeme giderleri,

–          Direkt işçilik giderleri,

–          Genel üretim giderleridir.

Standardın 12 nci maddesinde ;

“Stokların dönüştürme maliyetleri; direkt işçilik giderleri gibi, üretimle doğrudan ilişkili maliyetleri kapsar. Bu maliyetler ayrıca ilk madde ve malzemenin mamule dönüştürülmesinde katlanılan sabit ve değişken genel üretim giderlerinden sistematik bir şekilde dağıtılan tutarları da içerir.”

Buradan dönüştürme maliyetlerinin,  direkt işçilik giderleri ve genel üretim giderlerinin toplamı olduğu anlaşılıyor.

Yine 12 nci maddenin yukarıya aldığım metninin devamında sabit ve değişken giderler tanımlanıyor, şöyleki ;

“Sabit genel üretim maliyetleri; amortisman, fabrika binası ve teçhizatının bakım onarım giderleri gibi, üretim miktarından bağımsız olarak nispeten sabit kalan dolaylı üretim maliyetleri ile fabrikanın yönetim ve idaresi ile ilgili maliyetlerdir.

Değişken genel üretim giderleri, endirekt (dolaylı) malzeme ve endirekt (dolaylı) işçilik gibi, üretim miktarı ile birlikte doğru orantılı olarak değişen dolaylı üretim maliyetleridir.”

Standardın 13 ncü maddesinde sabit genel üretim giderlerinin maliyetlere yüklenmesinin nasıl olacağı görülmekte.

Sabit genel üretim giderlerinin dönüştürme maliyetlerine dağıtımının, üretim faaliyetlerinin normal kapasitede olacağı varsayımına dayanmakta olduğu ifade ediliyor.

13 ncü maddede normal kapasitenin ne olduğu açıklanmakta, aynen alıyorum;

“Normal kapasite, planlanan bakım-onarım çalışmalarından kaynaklanacak kapasite düşüklüğü de dikkate alınarak, normal koşullarda bir veya birkaç dönem veya sezonda elde edilmesi beklenen ortalama üretim miktarıdır. Gerçek üretim düzeyi normal kapasiteye yakınsa, bu kapasite normal kapasite olarak kabul edilebilir.”

13 ncü maddenin devamında, bir üretim birimine dağıtılan sabit genel üretim gideri tutarının düşük veya atıl kapasite yüzünden artırılamayacağı ve dağıtılmayan genel üretim giderinin de gerçekleştiği dönemde sonuç hesaplarına alınacağı ifade edilmekte.

Bir başka ifadeyle, normal kapasiteden daha düşük kapasitedeki bir üretim faaliyetinde, düşük kapasite nedeniyle birim sabit maliyetin artırılması mümkün değil. Düşük kapasite yüzünden üretilen ürüne yüklenemeyen sabit genel üretim gideri doğrudan sonuç hesaplarına gidecektir.

Buradan TMS 2 Stoklar standardına göre üretim maliyetinin şöyle oluşacağı anlaşılmakta ;

Görülüyor ki; TMS 2 Stoklar standardında da, stok maliyetinin hesaplanmasında bu yazı dizisinde anlatmaya çalıştığım değişken maliyet sistemi uygulama alanı bulamamakta.

Çünkü konuyla ilgili birinci yazıdan da hatırlayacaksınız değişken maliyet sisteminde sabit genel üretim giderlerinin tamamı dönem gideri olarak dikkate alınmakta idi.

Oysa TMS 2 Stoklar standardına göre, sadece düşük kapasite nedeniyle üretilen ürüne yüklenemeyen sabit genel üretim gideri dönem gideri olarak sonuç hesaplarına alınacaktır.

Değişken Maliyet Sistemi Hangi Amaçla Kullanılabilir?

Değişken maliyet sistemi bu yazı dizisinde anlatmaya çalıştığım gibi muhasebede, muhasebe kayıtlarına dönüştürülen bir maliyet hesaplama yöntemi olmaktan ziyade maliyetlerin analizinde ve yönetimin çeşitli konularda alacağı kararlar için araç olarak kullanılan bir rapor çalışmasıdır.

Değişken maliyet sistemine göre oluşturulan maliyet verilerinin kullanılabileceği alanların birkaçını sıralamak istiyorum ;

–          İşletme başabaş noktasının belirlenmesinde,

–          Satış fiyatı belirleme çalışmalarında,

–          Ek bir sipariş alımında boş kapasitenin değerlendirilmesi çalışmalarında,

–          Sabit giderlerin tespit edilerek iyileştirilme çalışmalarında,

–          Giderlerin çeşitli üretim hacimlerinde nasıl değişkenlik gösterdiğinin analizinde, kullanılabilir.

Bir başka yazıda buluşmak üzere hoşçakalın?

VOLKAN KARA

S. M. Mali Müşavir