Muhasebeci Bakışıyla Karşılıklar – 2

06 Aralık 2011 by Volkan Kara

Karşılıklar

Bu yazım karşılıklar konusunun ikinci bölümü.

Birinci yazıda karşılıklara kavram olarak, arkasından da Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği (MSUGT) açısından bakmaya çalıştım.

Karşılıkları, aktiflerdeki değer azalışları ve borç ve gider karşılıkları olarak ikiye ayırmış ve Tekdüzen Hesap Planı?ındaki ilgili hesapları sıralamıştım.

Birinci yazıyı okumak için lütfen burayı tıklayın.

Bu yazı ile bu hesaplara girecek gider karşılıkları ve değer azalışlarını Tekdüzen Hesap Planı ve Vergi Usul Kanunu açısından incelemeye çalışacağım.

Önce gider karşılıklarına Tekdüzen Hesap Planı ve Vergi Usul Kanunu açısından bakalım, sonra aktif varlıklarda meydana gelen değer azalışlarını inceleyelim.

Gider Karşılıkları

Maliyet giderleri karşılığı ;

İşletmeler aylık maliyetlerini belirlerken ilgili ayda kesin tahakkuku olmamış, yani gelecek aylarda kesinleşerek tahakkuk ettirecekleri giderlerden de pay vererek maliyetlerini doğru hesaplamak durumundadır.

Bu tip giderlere, üretim işletmelerinde yılda bir kere ve tüm işletme için yapılan ve önemli maliyeti olan tamir bakım giderleri, ikramiyeler, yılın belirli dönemlerinde ödenen sosyal yardımlar, gelecek aylarda kesinleşerek ödenecek finansman giderleri, yıl sonu itibariyle kesinleşecek amortisman giderlerini örnek vermek mümkün.

İşletmeler bu giderler için, içinde bulundukları ayların maliyetlerini doğru hesaplamak maksadı ile karşılık ayırarak pay verirler.

Kıdem tazminatı karşılıkları ;

Belirlenen esaslar ile hesaplanan ve bir yıl içinde ödeneceği öngörülen kıdem tazminatları için “373 Kıdem Tazminatları Karşılığı“ hesabı, yine belirlenen esaslar çerçevesinde hesaplanan fakat ödemesi bir yıldan fazla bir sürede yapılacağı tahmin edilen kıdem tazminatları için ise “472 Kıdem Tazminatı Karşılığı” hesabı kullanılır.

Ancak, Tekdüzen Hesap Planı’nda ayrılması öngörülen kıdem tazminatı karşılığını, vergi kanunları açısından gider yazmak mümkün değil. Kıdem tazminatı ancak çalışanın işten ayrılması sırasında ödenmesi halinde gider yazılabilir.

Diğer borç ve gider karşılığı ;

Bu başlık altına girebilecek gider karşılığına “garanti giderleri karşılığı”nı örnek vermek mümkün.

İşletmeler sattıkları ürünler için, belirli sürelerde geçerli (mesela 3 yıl), onarım ve tamir hizmeti ile üretim hatası nedeniyle malzeme değişimi garantisi vermektedir.

İşletmeler işte bu garanti kapsamında sattıkları ürünlere ait ve satış yılını takip eden yıllarda yapacakları muhtemel garanti giderleri için karşılık ayırabilmektedir.

Hemen şunu söylemek gerekiyor, garanti giderleri karşılığını, Vergi Usul Kanunu 288.maddesinde gösterilen “Karşılıklar“dan saymak mümkün değil.

Karşılıklar, Vergi Usul Kanunu?nda 288.maddede ifadesini bulmakta.

288.madde şöyle ;

“Karşılıklar

Madde 288-

Hasıl olan veya husulü beklenen fakat miktarı katiyetle kestirilmeyen ve teşebbüs için bir borç mahiyetini arz eden belli bazı zararları karşılamak maksadiyle hesaben ayrılan meblağlara karşılık denir.

Karşılıklar mukayyet değerleriyle pasifleştirilmek suretiyle değerlenir.

Amortisman kayıtları hakkındaki özel hükümler mahfuzdur.”

Bu maddeye göre karşılıktan söz edebilmek için;

-          Gerçekleşen ya da gerçekleşmesi beklenen, fakat tutarı kestirilemeyen bir zarar olması,

-          İşletme için bir borç olma özelliğine sahip olması, gerekmekte.

Değer Düşüklükleri

Menkul Kıymetler Değer Düşüklüğü ;

Önce Vergi Usul Kanunu açısından menkul kıymetler değer düşüklüğüne bakalım.

Tekdüzen Hesap Planı ‘na göre, menkul kıymetlerin borsa ve piyasa değerinde önemli ya da sürekli değer azalması varsa oluşacak zararlar için karşılık ayrılabilir.

Ancak Vergi Usul Kanunu 279.  maddeye (Menkul Kıymetler başlıklı) göre, hisse senetleri alış bedeliyle değerlenir. Yine 286. maddeye göre tahviller itibari değeri ile değerlenir.

Yani, hisse senedi ve tahviller için gerçekleşmiş veya muhtemel gerçekleşecek zararlar ve değer düşüklüğü için karşılık ayırmak mümkün değil.

Bu durumda, Tekdüzen Hesap Planı’na göre ayrılacak menkul kıymet değer düşüklüğü karşılığı kanunen kabul edilmeyen gider olacak.

Vergi Usul Kanunu açısından, değer azalış ya da değer artışı menkul kıymetin elden çıkarılmasında gerçekleşecek.

Stok Değer Düşüklüğü ;

Tekdüzen Hesap Planı açıklamalarına göre, stokların fiziki ve ekonomik değerlerinde ;

-          Yangın, deprem, su basması gibi doğal afetler ile çatlama, kırılma, bozulma, çürüme, paslanma gibi nedenlerle,

-          Moda değişiklikleri ve teknolojik gelişmeler nedeniyle,

önemli azalmalar ortaya çıkması halinde, ya da bu sebeplerin dışında diğer nedenlerle stokların piyasa fiyatlarında düşmelerin olması durumunda kayıpları karşılamak için karşılık ayrılabilir.

Vergi Usul Kanunu 278. madde de Tekdüzen Hesap Planına paralel.

278. madde şöyle ;

“Kıymeti Düşen Mallar

Madde 278-

Yangın, deprem ve su basması gibi afetler yüzünden veyahut bozulmak, çürümek, kırılmak, çatlamak, paslanmak gibi haller neticesinde iktisadi kıymetlerinde önemli bir azalış vaki olan emtia ile maliyetlerin hesaplanması  mutad olmıyan hurdalar ve döküntüler, üstüpü, deşe ve ıskartalar emsal bedeli ile değerlenir.”

Vergi Usul Kanunu’nda emsal bedeli ile değerleme söz konusu.

Emsal bedeli ile değerleme Vergi Usul Kanunu’nda “Emsal Bedeli ve Emsal Ücreti” başlıklı 267. maddede gösterilmekte.

Bu maddeye göre, emsal bedeliyle değerleme, sırasıyla ortalama fiyat esası, maliyet bedeli esası ile belirlenemezse takdir komisyonları tarafından yapılır.

Muhtemelen son bölüm olacak bir sonraki yazımda, şüpheli alacaklar karşılığını inceledikten sonra karşılıklara bir de Muhasebe Standartları açısından bakarak konuyu tamamlamaya çalışacağım.

Muhasebeci arkadaşlarımın ilgiyle takip edeceğini umuyorum.

VOLKAN KARA

M. M. Mali Müşavir