Muhasebede Üretim Hesabının İşleyişi-2

07 Haziran 2012 by Volkan Kara

Üretim Hesabına Genel Bakış

Bu yazı dizisinin birinci bölümünde muhasebe uygulamalarında, özellikle de üretim işletmelerinin muhasebesinde önemli bir konumu olan, üretim maliyetinden ve üretim maliyetini oluşturan gider kalemlerinden bahsetmiş ve “151 Yarı Mamuller-Üretim” hesabının işleyişine bakmıştık.

Ayrıca üretim maliyetinin en önemli kalemi olan “Direkt İlk Madde ve Malzeme Giderleri”ni ve malzeme giderlerinin üretime verilmesinde kullanılan envanter yöntemlerini incelemeye çalışmıştık.

Şimdi ise, malzeme maliyetinin belirlenmesinde kullanılan maliyet yöntemleri ile üretim maliyetinin direkt ilk madde ve malzemeden sonraki iki kalemi olan direkt işçilik ve genel üretim giderlerini inceleyerek muhasebede üretim hesabının işleyişini tamamlamış olacağız.

Konunun birinci bölümünü okumak için burayı tıklayın…

 

 

Konuya bakışı bir bütün içinde görmek için birinci bölümü de okumanızı öneriyorum.

Malzeme Maliyetinin Belirlenmesinde Kullanılan Maliyet Yöntemleri

Üretilen ürün için, ürün ağacı dikkate alınarak hesaplanan birim malzeme sarf miktarının parasal değerinin hesaplanmasında yani üretime verilen malzemelerin birim fiyatlarının hesaplanmasında kullanılan maliyet yöntemlerinden bahsetmek istiyorum şimdi.

Malzeme alımlarında birim alış fiyatları zaman zaman değişmektedir.

Üretim işletmeleri genellikle alımlarında ödeyecekleri birim fiyatları satıcı ile anlaşarak bir sözleşmeye bağlarlar, bu sözleşme yıllık veya taraflarca belirlenen bir süreye tekabül eder.

Böylece alış fiyatları belirli süreler için sabitlenir.

Ancak bazı durumlarda alış fiyatları her zaman değişebilir, dolayısıyla stoklara alınan malzemelerin birim fiyatları değişken olabilir.

Örnekleyecek olursak ayın başlarında aldığınız bir malzemenin birim alış fiyatı, ayın ortalarında ya da sonlarına doğru bir fiyat değişmesiyle farklı olabilir.

Bu durumda ayın başlarında stoklarınıza giren malzeme, ayni ayda fakat daha ileriki günlerde farklı fiyattan stoklarınıza girebilir.

Bu durumda üretim maliyetinin hesaplanmasında kullanılacak olan birim fiyat nasıl belirlenecek?

Bu yöntemleri hemen sıralayalım ;

Bu yöntemleri burada detaylı açıklamayacağım, çünkü “Malzeme Maliyetinin Hesaplanması-2” başlıklı yazımda ilk beş yöntemi anlatmıştım.

“Malzeme Maliyetinin Hesaplanması-2” başlıklı yazıyı okumak için burayı tıklayın…

Altıncı yöntem olan standart maliyetle değerleme yönteminden ise kısaca bahsedeceğim.

Bu yöntemde üretilen ürünün, ürün ağaçlarında belirlenen birim malzeme sarf miktarları önceden tespit edilmiş birim malzeme standart fiyatlarıyla çarpılarak malzeme maliyetleri hesaplanır.

Böylece üretime verilen malzemelerin her biri önceden belirlenmiş bir standart fiyatla değerlenmiş olur.

Faaliyet dönemi sonlarında,  fiili alış maliyetleriyle bu standart fiyatlar arasında çıkan farklar dikkate alınarak hesaplanan direkt ilk madde ve malzeme fiyat farkları, “712 Direkt İlk Madde ve Malzeme Fiyat Farkı” hesabına olumlu olumsuz olma durumuna göre, borç ya da alacak olarak alınır.

Bu hesabın borç ya da alacak bakiyesi, stok ya da satılan malın maliyeti hesaplarına aktarılır.

Burada standart maliyeti sadece birim alış fiyatları yönünden değerlendirmiş olduk. Standart maliyet yönteminde kullanım miktar standartları ve miktar sapmaları vardır.

Burada şunu da belirtmek gerekir, çok çeşitli malzeme (binlerce olabilir) kullanılan işletmelerde fiyat ve miktar farkı çok olan malzemeler olabilir.

Bu çerçevede toplam standart sapma tutarının fiyat ve miktar sapması olarak belirlenmesi önemli bir çalışma gerektirecektir.

Direkt İşçilik Giderleri

Ürün maliyetlerinin oluşumunda, direkt ilk madde ve malzemeden sonra ikinci gider kalemi direkt işçilik giderleridir.

Üretim işletmelerinde üretimin yapıldığı gider yerlerinde (maliyet merkezlerinde), fiilen üretim aşamalarında çalışan yani üretimi gerçekleştiren işçilere ödenen işçilik tutarlarından oluşan üretim giderleridir.

Daha net ifade etmek istersek ;

-          Üretimin yapıldığı maliyet merkezlerinde (tamir bakım gibi yardımcı maliyet merkezleri değil) oluşan işçilik tutarları olup,

-          Bu işçilerin fiilen üretimi gerçekleştirmesi gerekir.

Direkt işçilik giderleri, maliyet dönemleri itibariyle(aylık dönemler olarak) işletme bordrolarında oluşan direkt maliyet merkezlerinin işçilik maliyetlerini kapsar.

Bu maliyet merkezlerinde aylık oluşan işçilik giderleri “721 Direkt İşçilik Giderleri Yansıtma Hesabı”na alacak “151 Yarı Mamuller-Üretim” hesabına borç verilerek oluşturulur.

Direkt işçilik giderleri üretilen mamuller itibariyle belirlenebilen, ürünlere yüklenmesinde herhangi bir dağıtım anahtarına gerek duyulmayan bir giderdir.

Direkt işçilik giderlerinin üretim hesabına yüklenmesinde fiili maliyet yöntemi kullanılacağı gibi, önceden saptanmış (standart direkt işçilik maliyetleri) maliyetler de kullanılabilir.

Önceden saptanmış işçilik maliyetleri kullanılması durumunda, “720 Direkt İşçilik Giderleri” hesabına giren fiili tutarlarla üretim hesabına yüklenmiş tutarlar arasındaki farkların analizi yapılarak ücret ve süre farkları tespit edilir.

Bu farklar için “722 Direkt İşçilik Ücret Farkları” ve “723 Direkt İşçilik Süre (Zaman) Farkları” hesapları kullanılır.

Bu fark hesaplarında oluşan borç/alacak tutarların net bakiyesi, ilgili stok ve/veya satılan malın maliyetine aktarılır.

Direkt işçilik konusunda önemli bir ayırımdan bahsetmek istiyorum.

Zaman zaman işletmelerde üretim faaliyeti çeşitli nedenler yüzünden durabiliyor.

Mesela üretimde kullanılan bir makinenin bozulması nedeniyle üretimin durması, ilk madde ve malzemenin zamanında temin edilememesi nedeniyle üretim yapılamaması, önemli enerji kesintileri gibi çeşitli nedenler sıralanabilir.

Bu tip duruşlar nedeniyle üretim durabilir ama direkt işçilik ücretleri ödenir.

İşte işletmenin kontrolü dışında olan bu gibi durumlarda, 720 hesapta borç kaydedilmiş bu direkt işçilik tutarları “680 Çalışılmayan Kısım Giderleri Hesabı”na aktarılır.

Genel Üretim Giderleri

Ürün maliyetlerinin oluşumunda, direkt işçilikten sonra gelen üçüncü ve son gider kalemi genel üretim giderleridir.

Üretim giderleri nedir ? dersek bu soruya şu şekilde cevap verilebilir;

İşletmelerde üretim sırasında direkt ilk madde ve malzeme, direkt işçilik gibi ürüne doğrudan doğruya yüklenemeyen, fakat üretim aşamalarında oluştuğu için dağıtım anahtarları kullanılarak yüklenebilen giderlerdir.

Genel üretim giderlerinin karakteristik özelliği, işletmede gerçekleştirilen tüm üretim için yapılan fakat hangi ürüne ne kadar harcandığı belirlenemeyen ortak giderlerdir.

Hemen örnek verelim, işletme genel tamir bakım giderleri, yardımcı maliyet merkezlerinde (gider yerlerinde) çalışan işçilerin ücretleri ve ekleri, üretim makine teçhizatlarının ve fabrikaların amortisman ve sigorta giderleri, üretim sırasında kullanılan fakat ürün ağaçlarında olmayan yani direkt ilk madde ve malzeme grubuna girmeyen endirekt diye tabir ettiğimiz malzemeler, üretim maliyet merkezlerinin kullandığı kırtasiye malzemeleri , yine bu maliyet merkezlerine ait  ulaşım giderleri, seyahat giderleri ve benzerleri.

Özetlersek üretilen ürünlerin bünyesine direkt girmeyen, ancak üretimin gerçekleşmesinde yardımcı olan giderler genel üretim giderleridir.

Bu giderler “730 Genel Üretim Giderleri” hesabında fiilen oluşurken, maliyet dönemleri sonlarında “731 Genel Üretim Giderleri Yansıtma Hesabı” aracılığıyla “151Yarı Mamuller-Üretim” hesabına aktarılır.

Yine bu hesapta da fiili maliyet yöntemi yerine, önceden saptanmış genel üretim maliyetleri kullanılabilir.

Yani “151 Yarı Mamuller-Üretim” hesabına önceden saptanmış genel üretim giderleri 731 no.lu hesap kullanılarak aktarılabilir.

Önceden saptanmış genel üretim maliyetlerinin kullanılması halinde yine burada da fiili giderler ile standart giderler arasında farklar çıkacaktır.

Bu farklar için “Tek Düzen Hesap Planı”nda belirlenen , “732 Genel Üretim Giderleri Bütçe Farkları”, “733 Genel Giderleri Verimlilik Farkları” ve “734 Genel üretim Giderleri Kapasite Farkları” hesapları kullanılır.

Bu fark hesapları da yukarıda anlattığım direkt malzeme ve direkt işçilik sapma hesaplarına benzer çalışmaktadır.

Evet, böylece bu yazı dizisiyle muhasebede üretim hesabının işleyişini incelemeye çalıştık, umarım uygulamacı muhasebeci arkadaşlarıma faydalı olmuştur.

VOLKAN KARA

S. M. Mali Müşavir