Standart Maliyet Sistemi-2

11 Ağustos 2011 by Volkan Kara

Muhasebe Açısından Standart Maliyetlerin Tespit Edilmesi

Muhasebe açısından standart maliyet sisteminin çok önemli maliyet hesaplama yöntemi olduğunu yazımın birinci bölümünde anlatmıştım. Birinci bölümü okumak için lütfen burayı tıklayın.

Bildiğimiz gibi üretim maliyeti direkt ilk madde ve malzeme, direkt işçilik ve genel üretim giderlerinden meydana gelmektedir.

Bu çerçevede üretilen ürünlerin standart maliyetleri de bu kalemler için belirlenecek standart tutarların toplamından meydana gelecektir.

Direkt İlk Madde ve Malzeme Standardı

Bu standardın belirlenmesi için ürünlerde kullanılan malzemelerin tek tek tespit edilmesi, kullanılacak malzemelerin miktarlarının tespiti ve bunların birim fiyatlarının (stok maliyetlerinin) bilinmesi gerekmektedir.

Yani miktar ve birim fiyat standartları hesaplanması gerekmektedir.

Bunun için işletmelerde bir takım mühendislik çalışmaları yapılarak ürün ağaçları oluşturulmaktadır.

Bu ürün ağaçlarına alınan malzemeler için, normal üretim fireleri dikkate alınarak kullanım miktar standartları tespit edilmektedir. İşletme organizasyonu içinde satın alma bölümü tarafından da her malzemenin birim fiyatları belirlenmektedir.

Böylece her ürün cinsi için kullanılan malzeme, miktar ve birim fiyatlarından oluşan ürün ağaçları, yani diğer bir bakışla ürün malzeme standartları oluşturulmaktadır.

Ürün ağacına basit bir örnek :

Malzeme            Birim Üründe Kullanılan     Birim Fiyat    Standart Malzeme Tutarı

A Malzemesi                         75 Kg.                         15 TL.           1.125 TL.

B Malzemesi                            8 Adet                        3 TL.              24 TL.

C Malzemesi                           3 Kg                            2 TL.                 6 TL.

D Malzemesi                           10 Adet                     5 TL.               50 TL.

Toplam Standart Malzeme Tutarı                                            1.205 TL.

Direkt İşçilik Standardı

Direkt işçilik standardı için süre ve ücret standartları ayrı ayrı belirlenir.

Süre standardı, her ürün için üretim maliyet merkezlerinde (gider yerleri) hesaplanan zamandır.

Bunun için üretim zaman etüdleri yapılarak her ürünün maliyet merkezlerinde (gider yerleri) geçirdiği üretim safhasının zamanı ve bunların toplamı ile de ürün süre standardı belirlenir.

Ücret standardı, işletmelerin uyguladığı ücret sistemine göre üretim maliyet merkezlerinde hesaplanan bir saatlik direkt işçilik saat (D.İ.S.) ücreti ve bunların toplamıdır.

Üretim maliyet merkezleri itibariyle belirlenen  bu süre ve ücret standartlarının çarpımlarının toplamı direkt işçilik standardını oluşturur.

Örnek  :

Üretim Maliyet Merkezi        Standart Süre    Standart Ücret    Direkt İşçilik Standardı

Pres                                            1 Saat                   5 TL/Saat               5 TL/Ürün

Boya                                           2 Saat                   6 TL/Saat             12 TL/Ürün

Montaj                                       3 Saat                   5 TL/Saat             15 TL/ürün

Direkt işçilik standart tutarı                                                               32 TL/Ürün

Genel Üretim Giderleri (G.Ü.G.) Standardı

 

Her üretim maliyet merkezinin (gider yerleri);

- Çalışma hacmi ( gider yerinin özelliğine göre çalışma saati, makine saati v.b.) belirlenir,

- İşletme bütçesinden maliyet merkezlerinin sabit ve değişken genel üretim giderleri belirlenir,

-Belirlenen giderler tutarı gider yerlerinin çalışma hacmine bölünerek bir birim çalışma hacmine düşen G.Ü.G. standart yükleme tutarı tespit edilir,

- Birim ürün için, gider yerinde kullanılan çalışma hacmi ile G.Ü.G. standart yükleme tutarı çarpılarak bir birim ürüne düşen yükleme tutarı hesaplanmış olur.

Nihai olarak tüm gider yerleri için hesaplanan tutarlar toplanarak bir birim ürün için gider yeri G.Ü.G. standardı yükleme tutarı tespit edilir.

Bu işlem sabit ve değişken genel üretim giderleri için ayrı ayrı yapılabilir.

Örnek :

İşletme Çalışma Hacimleri

Pres                       Boya                  Montaj

Üretim Adedi                            5.000 Adet          5.000 Adet        5.000 Adet

Standart Süre                           1 D.İ.S                     2 D.İ.S.                  3 D.İ.S.

Beklenen Çalışma Hacmi     5.000 D.İ.S.         10.000 D.İ.S.      15.000 D.İ.S.

 

Bütçelenen Genel Üretim Giderleri

Gider Yeri           Sabit G.Ü.G.      Değişken G.Ü.G.     Toplam G.Ü.G

Pres                       200.000 TL.       700.000 TL.            900.000 TL.

Boya                      100.000 TL.       300.000 TL.            400.000 TL.

Montaj                     50.000 TL.      200.000 TL.            250.000 TL.

Toplam                 350.000 TL.     1.200.000 TL.        1.550.000 TL.

 

Genel Üretim Gideri Standart Yükleme Tutarı

Gider yeri            Sabit G.Ü.G. St.Yük.Tutarı    Değişken G.Ü.G. St.Yük.Tutarı Toplam St.Yük.Tutarı

Pres                          40 TL/D.İ.S.                             140 TL/D.İ.S.                                180 TL/D.İ.S.

Boya                         10 TL/D.İ.S.                             30 TL/D.İ.S.                                   40 TL/D.İ.S.

Montaj                      3,33 TL/D.İ.S.                        13,33 TL/D.İ.S.                               16,67 TL/D.İ.S.

 

Bir ürün için hesaplanan standart genel üretim gideri tutarı :

Pres            180 TL/D.İ.S.     x  1 D.İ.S.  =  180 TL.

Boya             40 TL/D.İ.S.     x   2 D.İ.S. =    80 TL.

Montaj        16,67 TL/D.İ.S. x   3 D.İ.S.  =   50 TL.

Bir ürün standart G.Ü.G. Toplamı           310 TL.

Böylece bir birim ürünün standart maliyeti aşağıdaki gibi hesaplanmış olmaktadır.

Standart ilk madde ve malzeme maliyeti   :   1.205 TL.

Standart direkt işçilik tutarı                          :        32 TL.

Standart genel üretim gideri tutarı            :      310 TL.

Bir ürün toplam standart maliyeti                  1.547 TL.

Standart Maliyet Sisteminin Muhasebe Uygulaması

Tekdüzen hesap planınında 7/A seçeneğinde yer alan üretim maliyetiyle (hizmet üretimi hariç) ilgili hesapları şöyle sıralayabiliriz ;

Fonksiyonel üretim giderleri hesapları

710 Direkt ilk madde ve malzeme giderleri

720 Direkt işçilik giderleri

730 Genel üretim giderleri

Üretim maliyetiyle ilgili yansıtma hesapları

711 Direkt ilk madde ve malzeme giderleri yansıtma hesabı

721 Direkt işçilik giderleri yansıtma hesabı

731 Genel üretim giderleri yansıtma hesabı

Üretim maliyetiyle ilgili fark hesapları

712 Direkt ilk madde ve malzeme fiyat farkları hesabı

713  Direkt ilk madde ve malzeme miktar farkları hesabı

722 Direkt işçilik ücret farkları hesabı

723 Direkt işçilik süre (zaman) farkları hesabı

732 Genel üretim giderleri bütçe farkları hesabı

733 Genel üretim giderleri verimlilik farkları hesabı

734 Genel üretim giderleri kapasite farkları hesabı

Fiilen gerçekleşen giderler fonksiyonel gider hesaplarına borç kaydedilirken, direkt ilk madde ve malzeme, direkt işçilik ve genel üretim giderleri için belirlenen birim ürün standart tutarları ile üretim adetleri çarpılarak bulunan tutarlar ilgili yansıtma hesaplarına alacak verilirken “151 Yarı Mamuller-Üretim” hesabına borç kaydedilir.

Ayrıca bir ürün için hesaplanan toplam standart üretim maliyeti ile üretimi gerçekleştirilen ürün miktarı çarpılarak “151 Yarı Mamul-Üretim” hesabına alacak verilirken “152 Mamuller” hesabına borç kaydedilir.

Dönem sonlarında fonksiyonel gider hesaplarına borç kaydedilen fiilen gerçekleşen giderler ile yansıtma hesaplarına alacak kaydedilen standart giderler karşılaştırılarak kapatılır. Arada çıkan standart farklar ilgili fark hesaplarına aktarılır.

Bu farkların analizi ile sapmaların nedenleri araştırılır ve gerekli iyileştirme çalışmaları yapılarak işletme verimliliği artırılmaya çalışılır.

Fark hesaplarında bulunan tutarlar Stok ve sonuç hesaplarına aktarılarak bu hesaplarda kapatılmış olur.

Sonuç olarak standart maliyet sistemi ;

-          İşletmelerde maliyet hesaplamalarının süratli ve hızlı yapılarak muhasebe raporlarının zamanında ve gecikmeden çıkarılmasını sağlar,

-          İşletme giderlerini kontrol ve yönetme imkanı sağlayarak işletme verimliliğinin artırılmasına katkı sağlar.

VOLKAN KARA

S. M. Mali Müşavir