Muhasebede Üretim Hesabının İşleyişi-1

03 Haziran 2012 by Volkan Kara

Muhasebe Uygulamasında Üretim Hesabı

Üretim işletmelerinin muhasebe uygulamalarında çok önemli fonksiyona sahip olan bir hesaptan bahsetmek istiyorum bu iki bölümlük yazımda.

Tek düzen hesap planındaki tam adı ile “151 Yarı Mamuller – Üretim” hesabı…

Bu birinci bölümde üretim maliyetini, bu maliyete giren gider kalemlerini ve üretim hesabının işleyişini incelemeye çalıştıktan sonra, direkt ilk madde ve malzeme giderini ve bu giderin üretime verilmesinde kullanılan envanter yöntemlerine göz atacağız.

İkinci yazıda ise, malzeme maliyetlerinin belirlenmesinde kullanılan maliyet yöntemlerini ve direkt işçilik ile genel üretim giderlerini inceleyerek üretim hesabının işleyişini tamamlamış olacağız.

Konunun özellikle üretim yapan sanayii işletmelerinde, muhasebe çalışanları için önemli olduğunu düşünüyorum.

“Yarı Mamuller-Üretim” hesabı, üretim maliyetini oluşturan giderlerin toplandığı bir hesaptır.

Yapılan maliyet hesaplama çalışmaları sonucu oluşan ürün maliyetleri, belirlenen dönemler sonu itibariyle bu hesaptan çıkarılarak (bir başka ifadeyle alacak verilerek)mamul stoklarının takip edildiği hesap olan “152 Mamuller”  hesabına alınır.

Dikkat ettinizse hesabın isminde yarı mamul ve üretim beraber geçmekte.

Bunun nedeni maliyet dönemi sonlarında üretimi henüz tamamlanmamış, yarı mamul halinde olan ürünlerin tamamlanmamış maliyetlerinin bu hesapta bırakılmasıdır.

Yani maliyet dönemleri içinde üretim maliyetini gösterme özelliği ile kullanılan bu hesap, maliyet dönemleri sonunda yarı mamul ürünlerin tamamlanmamış maliyetini göstermektedir.

Yeri gelmişken “Tek Düzen Hesap Planı” açıklamasındaki, bu hesabın açıklamasını buraya aynen almak istiyorum;

“Henüz tam mamul haline gelmemiş ancak direkt ilk madde ve malzeme ile direkt işçilik ve genel üretim giderlerinden belli oranlarda pay almış üretim aşamasındaki mamullerin izlendiği hesaptır.”

Hemen burada bir not düşeyim, bu hesapta sadece işletmenin ürettiği ürünlerin maliyetleri takip edilmez.

Bir sanayii işletmesinde satış maksatlı üretilen ürünlerin yanında işletme için bir makine, bir kalıp, bir aparat gibi işletme bilançosunda duran varlık olarak gözüken sabit kıymetler de üretilebilmekte.

İşte bu tip üretimlerin maliyetleri de “151 Yarı Mamuller – Üretim” hesabında takip edilir ve üretim tamamlanınca bu üretimde kullanılan malzeme, işçilik ve genel üretim giderleri ilgili duran varlık hesabına alınarak aktifleştirilir.

Üretim Maliyeti Kalemleri

Şimdi muhasebecilerin diliyle konuşursak, bir ürünün maliyetini oluşturan gider kalemlerine bakalım (burada hizmet üretimini ayrı bir konu olarak düşündüğümü belirteyim).

Ürün maliyetleri üç gider kaleminden oluşur, bunlar;

Bu üç gider kalemi üretim işletmelerinde üretilen ürünlerin maliyetini meydana getirir.

Yukarıdaki gider kalemlerinin tutarları “151 Yarı Mamuller-Üretim” hesabına borç verilerek üretim maliyetleri oluşturulur.

Gider kalemleri bu hesaba borç verilirken karşılığında 7/A seçeneğine göre;

7/A seçeneğinde, yukarıdaki hesaplar aracılığıyla üretim hesabına yüklenen giderlerin fiilen oluştuğu  710, 720 ve 730 numaralı ayni isimli hesaplardan burada bahsetmiyorum çünkü konumuz “151 Yarı Mamuller-Üretim” hesabı.

Şimdi sırasıyla bu gider kalemlerine bakalım.

Direkt İlk Madde ve Malzeme Giderleri

 

Muhasebe uygulamasında üretim için satın alınan malzemelerin girdiği, yani stok olarak takip edildiği hesap “150 İlk Madde ve Malzeme” hesabıdır.

Malzemeler alış maliyetleriyle bu hesaba girilir, bir başka deyişle malzeme stoklarının alış maliyetleri bu hesapta takip edilir.

Malzeme giderlerinin, üretim yapan işletmelerde üretim maliyetinin en önemli kalemi olduğunu söylemek herhalde yanlış olmaz.

Tabii ki, maliyetlerinin içinde malzemeden daha ağırlıklı olan gider kalemleri bulunan işletmeler de vardır.

Direkt ilk madde ve malzeme giderlerinin kısa bir tarifini yapacak olursak şöyle diyebiliriz;

Direkt ilk madde ve malzeme giderleri, ürünün direkt olarak bünyesine giren yani ürünü oluşturan malzemelerin maliyetleridir.

Bu tip malzemeler sanayii işletmelerinde genellikle ürün ağaçlarıyla belirlenir.

Ürün çeşitleri bazında, bir birim ürün için ne miktarda sarf edileceği (kullanılacağı) bir reçeteyle sabitlenir.

Üründe fiziksel olarak yapılan değişikliklere paralel olarak ta yenilenir.

Belirlenen maliyet dönemleri itibariyle, üretilen ürünün adedi ve yukarıda bahsettiğim ürün ağaçları dikkate alınarak o dönem üretimi için kullanılan malzeme miktarı hesaplanır.

Günümüzde bu hesaplamalar çok rahatlıkla bilgisayar programlarıyla yapılabilmektedir.

Malzemenin Üretime Verilmesinde Kullanılan Envanter Yöntemleri

Üretilen ürünleri oluşturan malzemelerin maliyetleri, “150 İlk Madde ve Malzeme” hesabından “151 Yarı Mamuller-Üretim” hesabına verilirken iki yöntem kullanılabilir.

Birincisi sürekli yani devamlı envanter yöntemi, diğeri ise dönem sonu yani aralıklı envanter yöntemi.

Sürekli envanter yönteminde malzemelerin her girişi, oluşturulmuş olan malzeme stok kartlarına miktar ve alış maliyeti ile kaydedilir.

Belirlenen periyotlarda, üretilen ürünlerin malzeme maliyetini oluşturmak için bu stok kartlarından üretim aşamasındaki ürüne çıkış yapılır.

Bu çıkışların yapılması ile henüz kullanılmamış stoktaki malzemeler miktar ve maliyeti itibariyle her zaman görülebilir.

Bir başka açıdan baktığımızda da çıkışların yapılması ile üretime verilen malzemenin maliyeti “151 Yarı Mamuller-Üretim” hesabında her zaman görülebilir.

Diğer yöntem olan aralıklı envanter yönteminde ise yukarıda anlattığım gibi üretime malzeme çıkış işlemi yapılmaz.

Dönem sonlarında, malzeme stokları sayım yapılarak miktar olarak belirlenir, arkasından değerleme yapılarak maliyeti çıkarılır, böylece dönem sonu malzeme stoku maliyetiyle tespit edilmiş olur.

Sonra, dönem başındaki ilk madde ve malzeme maliyeti ile alışlar toplanarak kullanılmaya hazır malzemelerin toplam maliyetleri bulunur.

Bu toplam maliyetten, daha önce hesaplanmış dönem sonu malzeme stok maliyeti çıkarılarak üretimde kullanılan malzemenin maliyeti çıkarılır.

Evet, aralıklı envanter yöntemi ile maliyet kısaca bu şekilde hesaplanır.

Bu iki yöntemden birincisi olan sürekli envanter yöntemi,  malzemelerin her birini stok kartlarıyla takip eden işletmelerde kullanılır.

Örnek verecek olursak, üretimde kullandıkları malzeme çeşitleri oldukça fazla olan dayanıklı tüketim eşyası üreten ya da taşıt araçları üreten otomotiv sektöründeki işletmelerde kullanılır.

Yani malzeme stoklarını malzeme cinsi, türü itibariyle detaylı takip eden ve belirlenen maliyet dönemleri sonu itibariyle anlık stoklarını görmek isteyen işletmelerde kullanılır.

Aralıklı envanter yöntemi ise sürekli envanter yönteminin ekonomik olmadığı ya da teknik olarak da bu takibin mümkün olmadığı işletmelerde kullanılır.

Bu tip işletmelere çimento sektöründeki işletmeler, demir çelik üretimi yapan işletmeler örnek verilebilir.

Evet konunun birinci bölümünü burada bitiriyorum, konunun devamı ikinci yazıda buluşmak üzere hoşcakalın…

VOLKAN KARA

S. M. Mali Müşavir